Beelddenken

In mijn praktijk zie ik steeds vaker kinderen met leerproblemen die te maken hebben met het feit dat ze beelddenker zijn. De term beelddenken bestaat al meer dan zestig jaar en werd geïntroduceerd door logopediste Maria J. Krabbe (1889-1965). Beelddenken betekent dat we onze gedachten in beelden voor ons zien. Beelddenken wordt ook wel de visuele cognitieve stijl genoemd.

Een cognitieve stijl geeft de manier aan waarop mensen denken, waarnemen, informatie verwerken of hun problemen oplossen. Het is een aspect van iemands persoonlijkheid.

Naast Beelddenken is er nog een leersysteem namelijk het verbale cognitieve leersysteem. Ook wel Taaldenken genoemd.

Ieder mens is bij zijn geboorte voor 100% een Beelddenker; een baby kent nog geen taal. Gaandeweg de ontwikkeling leren kinderen praten en taal verwerven. Vanaf het vierde jaar ontwikkelt het kind een voorkeur voor één van de beide manieren van informatie verwerven en verwerken. Rond het tiende jaar heeft dit proces zich voltooid en kun je zeggen of iemand een Beelddenker of een Taaldenker is.

In de literatuur wordt voor wat betreft het aantal beelddenkers vaak gesproken over één á twee kinderen per schoolklas. Mijn ervaring is dat dit aantal veel hoger ligt. Kinderen van deze tijd, ook wel de Nieuwetijdskinderen, leven, leren en beleven voornamelijk vanuit hun rechter hersenhelft. De kans dat ze een beelddenker zijn is dus groot. Beelddenkers worden echter vaak niet opgemerkt. Eén reden hiervan is dat er bij deze kinderen geen sprake is van een leerprobleem (ik spreek tevens uit eigen ervaring). Aan de andere kant wordt er bij een leerachterstand of een leerprobleem niet bedacht dat het een gevolg kan zijn van de kwaliteiten van een beelddenker. Ik adviseer dan ook altijd om bij een leerprobleem eerst te onderzoeken of er sprake is van beelddenken. Een beelddenker heeft namelijk specifieke hulp nodig. Meer oefenen met stof dat op eenzelfde manier aangeboden wordt heeft geen nut. Veel scholen zijn (nog) niet bekend met het aanbieden van deze hulp.

Kenmerken

Beelddenkers denken associatief en werken vanuit het geheel. Zij denken non-verbaal. Ze voegen eigen ervaring en kennis toe en zien logische verbanden. Beelddenkers koppelen plaatjes aan alles wat ze beleven en waarnemen via hun zintuigen. Deze zintuiglijke informatie verwerken ze tegelijkertijd met een snelheid tot wel 32 beelden per seconde! Deze kinderen hoor je nogal eens zeggen: “mijn hoofd zit zo vol”.

Een aantal kenmerken zijn:

Visueel sterk ontwikkeld
Weten dingen, zonder dat ze dat kunnen uitleggen
Hebben goed ruimtelijk inzicht
Zijn gevoelig voor kritiek, willen namelijk niet falen
Luisteren veelal pas na het meerdere keren herhalen van instructies
Kunnen letters van woorden husselen en eigen woorden creëren
Herinneren zich gebeurtenissen gedetailleerd
Zijn creatief met woordspelingen
Doen eerst en gaan dan pas denken. Hun behoeften moeten meteen vervuld worden waardoor ze impulsief reageren
Zijn chaotisch
Zijn creatief, technisch, emotioneel en /of spiritueel (hoog) begaafd
Hebben onrust in hun lijf door een hoofd vol met plaatjes. Deze plaatjes hebben te maken met ideeën, gevoelens, gedachten en fantasieën.

Als een kind gebruikmaakt van (beelddenkende) kwaliteiten zoals creativiteit, fantasie, intuïtie, voelen, ervaren en beleven komt hij in botsing met de reguliere, analytische, rationele en op logica berustende gedachtengangen. ‘Het probleem’ wordt vervolgens aangepakt door het kind te onderwerpen aan diverse testen. Het gevolg is dat de beelddenker een naam krijgt voor ‘zijn probleem’. Deze kinderen worden nogal eens ondergewaardeerd , terwijl ze een prachtige, bijzondere gave hebben! Naar mijn idee is het absoluut noodzakelijk dat er meer inzicht, ruimte en begrip komt voor het creatieve brein van kinderen van deze tijd! Het aantal kinderen met ‘leerproblemen’ zal dan drastisch afnemen.

Lees- en leerproblemen

De leermethodes in het reguliere onderwijs zijn veelal auditief (via het gehoor) ingesteld en sluiten niet aan bij de zogenoemde Beelddenkers (visueel leren). Kinderen die Beelddenken kunnen op school o.a. problemen ervaren op het gebied van:

Lezen; spellend/radend lezen (eigen taalgebruik, er staat ‘schip’, het kind leest ‘boot’);
Spelling; veel oriëntatiefouten (ei/ij of ch/g);
Tekstbegrip; woordenschat, rode draad, onderlinge verbanden alinea’s;
Leestekens; hoofdletters, punten, en komma’s zeggen een beelddenker niets;
Rekenen; moeite met automatiseren en/of tafels;
Begrijpend Lezen;
Concentratieproblemen;
Werktempo.

Algemeen;

Maken niet af waar ze mee bezig zijn omdat hun aandacht uitgaat naar steeds weer nieuwe ideeën en plannetjes in hun hoofd
Worden nogal eens gediagnosticeerd met dyslexie/dyscalculie/ADHD/ADD
Zijn perfectionisten

Beelddenkers zijn vaak intelligente kinderen. Of er daadwerkelijk sprake is van een ‘leerprobleem’ is dus maar de vraag. Vaak is er sprake van een geheel andere kwestie, die wordt afgedaan als leerprobleem. Er liggen verschillende oorzaken ten grondslag aan deze ‘leerproblemen’. Ik noem hier drie voorbeelden, maar er zijn meer oorzaken te benoemen.

De aangeboden lesstof sluit niet aan op het visuele voorkeurssysteem van een beelddenker
Een beelddenker heeft moeite met het koppelen van klanken aan vormen van letters en cijfers
Een beelddenker heeft problemen met het ordenen van informatie

Deze opsommingen beschrijven een deel van de voorkomende kenmerken en lees- en leerproblemen bij Beelddenken. Voor meer informatie kunt u contact opnemen per e-mail of op 06-24829633.

Beelddenken en ons brein

Hoe zit dat met onze hersenen? De grote hersenen zijn in twee helften verdeeld, de linkerhersenhelft en de rechterhersenhelft. De linker en de rechter hersenhelft werken met elkaar samen. Ze hebben ieder ook hun eigen functies en zijn afzonderlijk verantwoordelijk voor allerlei vaardigheden. In de linkerhersenhelft zit ons spraakcentrum. Hieronder valt in principe alles wat met het begrip denken te maken heeft, zoals de spraak, het begripsvermogen en het logische en analytische denken. Deze hersenhelft is verantwoordelijk voor het denkvermogen. Bovendien stuurt de linker hersenhelft alle bewegingen die de rechter lichaamshelft maakt. De rechterhersenhelft bewerkt het ruwe materiaal van de gedachten, de opflitsende ideeën, de beelden- in principe alle zintuiglijke indrukken. Ze denkt holistisch en intuïtief. Daarbij horen ruimtelijke, kleurige en levendige beelden. Hier zit de visuele waarneming en ook de fantasie. De rechter hersenhelft stuurt bovendien alle bewegingen die de linker lichaamshelft maakt.

Beelddenken en Hoogbegaafdheid

Wat mij opvalt is dat hoogbegaafdheid nog vooral wordt gedefinieerd in termen van cognitieve intelligentie. Er bestaan verschillende tests om vast te stellen of een kind als hoogbegaafd wordt gekenmerkt. Uit zo’n test moet dan een IQ score van 130+ gemeten worden. Daarnaast moet het kind sterk gemotiveerd zijn om prestaties te willen leveren. Het idee van de ‘echte professor’ of de nerd bestaat nog steeds.

Hoogbegaafdheid is te herkennen aan verschillende dingen. Niet ieder hoogbegaafd kind heeft dezelfde eigenschappen. Zo kan het ene kind op sociaal gebied erg sterk zijn, terwijl het andere kind juist erg graag op zichzelf is. Eigenschappen die vaak voorkomen bij hoogbegaafde kinderen zijn o.a.:

brede interesse
uitstekende fijne motoriek
creativiteit
een uitmuntend geheugen
goed kunnen omgaan met oudere kinderen

Deze kinderen zijn sneller in het begrijpen en verwerken van nieuwe stof en stellen veel vragen. Ze leggen makkelijk verbanden en zijn kritisch ten opzichte van zichzelf en de omgeving. Ze hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel. De meest voorkomende omschrijving van hoogbegaafdheid stamt van Renzulli:

hoge intellectuele capaciteiten ( IQ hoger dan 130 )
creativiteit in het bedenken van oplossingen
doorzettingsvermogen om een taak te volbrengen

Veel hoogbegaafde kinderen zijn beelddenker. En andersom zijn er dus ook veel beelddenkers hoogbegaafd. Deze kinderen worden nog lang niet altijd herkend in het onderwijs. Dit heeft ermee te maken dat binnen het talige onderwijs de volledige potentie van een beelddenker vaak niet tot uitdrukking kan komen. Een kind komt pas tot ontwikkeling als gebruik wordt gemaakt van zijn talenten en kwaliteiten. Daarnaast is het zo dat niet alle intelligentietests geschikt zijn voor beelddenkers. Met andere woorden, indien bij het afnemen van een test geen rekening wordt gehouden met het feit dat het kind een beelddenker is, kunnen er verkeerde conclusies getrokken worden. Het is dus erg belangrijk om je hierin te verdiepen, mocht je jouw kind willen laten testen.

Beelddenken en Voortgezet Onderwijs

Eén van de dingen die opvallen is het werktempo van de beelddenker. Deze is gemiddeld genomen lager dan bij niet beelddenkers. De informatie die de leerkracht op school aanreikt, nemen beelddenkers ook via plaatjes op om het vervolgens in hun hoofd te verwerken met wederom plaatjes om tot een antwoord te komen. Dit antwoord moet weer vertaald worden naar taal. Dit kost tijd!

Een ander aspect is het maken van een opstel, presentatie of boekbespreking. Het is voor een beelddenker erg lastig om de kern van een verhaal samen te vatten en het in een logische volgorde te vertellen. Er zit geen kop of staart aan het verhaal. Door zijn associatieve denken overlappen de beelden elkaar razendsnel. Probeer dat maar eens bij te houden met taal die vertaald moet worden vanuit de beelden!
Ook zie je bij beelddenkers nogal eens een ‘zwakke’ concentratie . Dit heeft er aan de ene kant mee te maken dat een beelddenker alles wil ‘zien’. Daarnaast komt dit door het associatieve denken en de snelheid waarmee de beelden zich voordoen. Hierdoor kan het een chaos in het hoofd van een beelddenker zijn.

Wat ook vaak voorkomt is dat een beelddenker een gegeven opdracht vaak niet meteen begrijpt . Als een docent een aantal opdrachten geeft en daarna de leerlingen aan het werk zet, zie je een beelddenker om zich heen kijken. Hij weet niet wat hij moet doen. De beelddenker luistert echter wel naar de opdrachten. De beelddenker ziet in gedachten de opdrachten en een aantal opdrachten zijn in gedachten al uitgevoerd. Daarnaast blijven de opdrachten niet netjes op volgorde `geparkeerd` staan. Een beelddenker zal de opdracht dus `afkijken` bij de leerling die naast hem zit.

Beelddenkers hebben een brede belangstelling , zijn echte doorzetters en zijn erg inventief .

Een ander punt wat ik vaak hoor in mijn praktijk is het volgende. Een leerling heeft goed geleerd en beheerst de stof tijdens het overhoren. Tijdens het maken van de toets gaat het mis, omdat er ineens een totaal andere vraagstelling is dan waarmee geoefend is tijdens de lessen en in de boeken weergegeven wordt. Hierdoor raken ze in de war, afgeleid of gaan dingen onbedoeld door elkaar halen. Een beelddenker neemt dingen heel letterlijk. Ook gebeurt het vaak dat er een gevoel van paniek ontstaat, waardoor het denkproces geblokkeerd wordt. Ze scoren een laag cijfer. Het is belangrijk dat hierover bewustwording komt binnen het onderwijs. Een leerling kan geholpen worden door de vraagstelling uit te leggen (met name bij Talen) en te oefenen met verschillende soorten vraagstellingen. Je kunt je voorstellen dat een leerling door dit soort ervaringen onzeker wordt, gaat denken dat hij dom is en faalangst ontwikkeld.

Screening en Begeleiding

Hoe kom ik er nou achter of mijn kind een beelddenker is? Hiervoor kunt u bij mij terecht voor een screening op Beelddenken met het Wereldspel .

Dit wereldspel geeft inizicht in hoe een kind zijn informatie verwerkt. Verder geeft de screening inzicht in persoonlijkheidskenmerken van het kind, zoals bijvoorbeeld faalangst, boosheid of communicatieproblematiek. Naast het Wereldspel maak ik o.a. gebruik van een observatielijst. Voor meer informatie over deze screening, klik hier.
Naast de screening begeleid ik kinderen, jongeren en volwassenen op het gebied van leren, bewustwording en faalangstreductie . Het is mogelijk om een specifieke training te volgen, zoals het trainingsprogramma Beeld en Brein Schoolbasis of de training Ik leer anders. Mijn ervaring is echter dat een combinatie van onderdelen vaak het meest geschikt blijkt te zijn.

Ieder persoon is uniek en zo ook iedere leerbehoefte. We gaan op zoek naar wat werkt voor jou. Je leert hoe jouw brein voor jou werkt en wat jij nodig hebt om te leren. Daarnaast leer je verschillende strategieën die jij kunt inzetten bij het leren.

Trainingen en workshops

Individueel

Het trainingsprogramma Beeld en Brein Schoolbasis is opgebouwd uit de volgende onderdelen:

Leerstrategieën (Visual Thinking Method)
Kleurmethode (color markup)
Mindmap (mapping technique)
Toepassingen van de Mindmap bij o.a. werkstukken, spreekbeurten en boekverslagen

De training “Ik leer anders” is opgebouwd uit de volgende onderdelen:

Lesstof visueel opslaan
Lezen (letters en klanken koppelen, alfabet en lege woorden)
Cijfers (plus en min, automatiseren, tafels en delen)
Klokkijken

Naast bovengenoemde trainingen is het mogelijk om losstaande onderdelen in een workshop te volgen. Neem gerust contact op voor de mogelijkheden.

Voor een overzicht van het complete aanbod op het gebied van leren, klik hier.

Groepen

Bij Sasja Coaching biedt diverse mogelijkheden voor het volgen van groepworkshops. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om kinderen of jongeren in een kleine groep gericht een aantal leerstrategieën aan te leren. Hierbij wordt rekening gehouden met leeftijd. Daarnaast kunt u bijvoorbeeld als ouder meer te weten willen komen over beelddenken en hoe u uw kind het beste kunt begeleiden.

Op dit moment ben ik bezig met de ontwikkeling van een aantal workshops. Meer informatie volgt op korte termijn. Mocht u alvast meer willen weten, ik sta u graag te woord!

Bij Sasja Leren biedt, naast beelddenkondersteuning, ook leerondersteuning aan kinderen die Taalgericht zijn. Zo zijn er bijvoorbeeld regelmatig workshops op het gebied van Begrijpend Lezen of Taal en Spelling.

Voor een overzicht van het complete aanbod op het gebied van leren, klik hier.

In het onderwijs

U als professioneel begeleider in het onderwijs bent een belangrijke schakel in het signaleren van beelddenken. Als u kunt herkennen dat een schoolgaand kind beeldend leert, dan geeft dit veel inzicht in mogelijke leerproblemen of bijvoorbeeld gedrag. Als u daarnaast tips en tools heeft om deze kinderen op hun manier te bedienen, dan komt dat de leerprestaties en het zelfvertrouwen van het kind ten goede.

Niet alleen in het Basisonderwijs is het herkennen en erkennen van Beelddenken ontzettend belangrijk. Ook op het voortgezet onderwijs is het belangrijk dat u als docent in staat bent om een beelddenker te herkennen. Dit geldt voor alle afdelingen van zowel de onder- als de bovenbouw. Immers, niet bij alle leerlingen is sprake van een ‘leerprobleem’. Toch kunnen ook deze kinderen hun potentieel niet volledig benutten indien niet geconstateerd wordt dat zij beelddenker zijn. Ook kunnen zij later alsnog in de problemen komen op school of in de maatschappij. Een tijdige signalering is dan ook zeer zeker gewenst.

Bent u werkzaam in het onderwijs en wilt u graag meer weten over Beelddenken? Bent u op zoek naar tips en tools om in te kunnen zetten in uw klas? Ik kom graag langs om u en uw team er van alles over te vertellen!